وزير خارجه ايران در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد با وزراي خارجه 1+4 جداگانه ديدار مي‌كند
محك اراده دولت سيزدهم
در احياي برجام
محمدحسين لطف‌الهي
با فاصله اندكي پس از تغيير در تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي، حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه ايران راهي نيويورك خواهد شد تا ضمن حضور در مجمع عمومي سازمان ملل متحد، ديدارهايي «جداگانه و دوجانبه» با وزراي خارجه كشورهاي 1+4 داشته باشد. اين گفت‌وگوها در شرايطي صورت خواهد گرفت كه به گفته سعيد خطيب‌زاده سخنگوي وزارت امور خارجه ايران، اگر مذاكرات در حاشيه مجمع عمومي «سودمند» تشخيص داده شود، احتمال برگزاري نشستي مشترك ميان وزراي خارجه ايران و كشورهاي 1+4 وجود دارد.
گفت‌وگوها پيرامون احياي برجام كه در ازاي رفع تحريم‌ها و اعطاي مشوق‌هاي اقتصادي به ايران، شرايطي را براي تقويت نظارت بين‌المللي و محدود كردن برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران فراهم مي‌كرد، در ماه ژوئن (تير) و پس از پيروزي سيد ابراهيم رييسي در انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم متوقف شد. در مردادماه، پس از روي كار آمدن ابراهيم رييسي نيز كه در تبليغات انتخاباتي وعده «مذاكره از موضع قدرت» را داده بود، نه تنها روند گفت‌وگوها براي احياي برجام از سرگرفته نشد، بلكه با انتصاب علي باقري ، يكي از جدي‌ترين مخالفان توافق هسته‌اي به عنوان معاون وزير خارجه و احتمال بالاي اعمال تغيير در تيم مذاكره‌كننده نگراني‌ها در خصوص آينده ا ين توافق افزايش يافت.
سخنگوي وزارت خارجه ايران روز يكشنبه در نشست خبري با خبرنگاران در اين باره گفت: «آقاي دكتر اميرعبداللهيان دوشنبه براي شركت در مجمع عمومي سازمان ملل راهي نيويورك مي‌شود. در اين سفر چندروزه و كوتاه ايشان حدود 45 ملاقات دوجانبه با وزيران امور خارجه كشورهاي مختلف از قاره‌هاي مختلف خواهند داشت.» سعيد خطيب‌زاده همچنين درباره اينكه آيا گفت‌وگوهاي برجامي در اين نشست اتفاق خواهد افتاد، تاكيد كرد: «اگر ببينيم اين ملاقات مي‌تواند در مسير آنچه گفتيم يعني مذاكره، سودمند باشد در مورد اين موضوع تصميم مي‌گيريم. هنوز تصميمي در مورد اين موضوع اتخاذ نشده است و بايد ديد دستور كار آن چيست؟ وزير خارجه كشورمان در جريان سفر خود به نيويورك به صورت جداگانه و دو جانبه با همه وزراي خارجه 1+4 ديدار و رايزني مي‌كند.»
در هفته‌هاي اخير اروپا و ايالات متحده چندين بار بر ضرورت بازگشت به گفت‌وگوها براي احياي برجام تاكيد كرده‌اند. ند پرايس سخنگوي وزارت خارجه امريكا روز شنبه 18 سپتامبر در اين خصوص اعلام كرد كه آنتوني بلينكن با وزير خارجه جديد بريتانيا گفت‌وگو داشته و دو طرف ضمن گفت‌وگو درباره چالش‌هاي روز خواستار آغاز دوباره و فوري گفت‌وگوها براي احياي برجام شده‌اند. شنبه شب نيز هايكو ماس، وزير امور خارجه آلمان در گفت‌وگويي تلفني با ليز تراس همتاي انگليسي خود درباره مساله ايران به گفت‌وگو پرداخت. او با اشاره به اين تماس تلفني در توييتر نوشت: «ما به همكاري نزديك آلمان - بريتانيا در حوزه امنيتي و سياست خارجي ادامه خواهيم داد. توافق كرديم كه تسريع در از سرگيري مذاكرات با ايران درخصوص برجام يك ضرورت است.»
از طرفي، به‌رغم اينكه در هفته‌هاي گذشته ترديدهايي نيز پيرامون نگاه دولت بايدن به توافق هسته‌اي با ايران مطرح شده بود و بيم آن مي‌رفت كه دولت ايالات متحده به اين نتيجه برسد كه برجام ديگر در خدمت به نظام منع اشاعه توافق كارآمدي نيست، واشنگتن همچنان اعلام مي‌كند كه بازگشت به برجام به نفع همه طرف‌هاست. روز 17 سپتامبر، جالينا پورتر معاون سخنگوي وزارت امورخارجه امريكا در نشست خبري هفتگي خود در پاسخ به سوالي درباره سخنراني رييس‌جمهوري ايران در مجمع عمومي سازمان ملل و حضور وزير امورخارجه ايران در اين نشست گفت: «در رابطه با منافع‌مان با ايران بايد بگويم كه همچنان بازگشت متقابل به برجام در راستاي منافع ملي‌مان است. همچنين بهترين گزينه در دسترس براي محدودكردن دوباره برنامه هسته‌اي ايران است.»
بنابر گزارش وب‌سايت وزارت امورخارجه امريكا، پورتر در ادامه گفت كه اين كار، به علاوه فرصتي را براي رسيدگي به آنچه «فعاليت‌هاي بي‌ثبات‌كننده ايران» خواند، ايجاد مي‌كند. او افزود: «آنچه ما مي‌خواهيم بازگشت متقابل به برجام است. درباره برنامه ديدارها در طول برگزاري نشست مجمع عمومي سازمان ملل نيز بايد بگويم كه در حال حاضر نمي‌توانيم چيزي را از پيش اعلام كنيم.»
ناظران معتقدند در صورتي كه برجام احيا نشود، ايران آسيب‌هاي زيادي را متحمل خواهد شد. علي واعظ، مدير پروژه ايران در گروه بين‌المللي بحران در اين خصوص به سي‌بي‌اس مي‌گويد: «آنچه در نهايت اهميت دارد اراده سياسي براي احياي برجام است كه روشن نيست در ايراني‌ها وجود دارد يا نه. چرا كه در واقع در حدود يك سال بعد امكان از دست رفتن اكثريت براي دموكرات‌ها در كنگره وجود دارد و ممكن است آنها در انتخابات 2024 نيز شكست بخورند و كاخ سفيد را از دست بدهند. ايراني‌ها نگرانند هر گشايشي در موضوع تحريم‌ها موقتي باشد زيرا يك دولت جمهوري‌خواه با برجام دقيقا به همان صورتي رفتار خواهد كرد كه ترامپ كرد. اما مساله اين است كه گزينه‌هاي ديگر در مقابل احياي برجام اصلا جذاب نيستند: تنش‌ها ميان ايران و ايالات متحده افزايش خواهد يافت، فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران با سرعت به جلو پيش خواهد رفت و تحريم‌ها هم عليه ايران بيشتر خواهد شد. اين شرايط به معناي هزينه بيشتر براي همه طرف‌ها خواهد بود.»
همزمان با سفر وزير خارجه به نيويورك، پرونده هسته‌اي ايران در وين نيز زير ذره‌بين قرار خواهد داشت. محمد اسلامي، معاون رييس‌جمهور و رييس سازمان انرژي اتمي ايران كه جايگزين علي‌اكبر صالحي شده روز يكشنبه به پايتخت اتريش سفر كرد تا در نشست سالانه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي حضور پيدا كند. بلومبرگ به نقل از منابع غربي گزارش داده است كه يكي از اصلي‌ترين دستوركارهاي نشست سالانه آژانس مساله ايران خواهد بود. به گزارش «اعتماد» در حاشيه اين نشست، محمد اسلامي با رافائل گروسي دبيركل آژانس ديدار خواهد كرد. گروسي هفته گذشته در سفر به ايران به تفاهمي با مسوولان ايراني دست يافت كه براساس آن مقرر شد به بازرسان آژانس اجازه داده شود تا نسبت به سرويس فني تجهيزات نظارتي مشخص شده و جايگزيني كارت‌هاي حافظه آنها كه تحت مهر و موم مشترك در ايران نگهداري خواهند شد، اقدام كنند. براساس گزارش رسانه‌هاي غربي، شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تصميم داشت در نشست اخير خود قطعنامه‌اي عليه ايران صادر كند اما اين تفاهم ميان ايران و آژانس كه به نوعي تمديد توافق اجرايي اسفند 99 محسوب مي‌شد، باعث خواهد شد تا به احتمال قريب به يقين از چنين اقدامي در مقطع زماني كنوني منصرف شود.